Muntendam herdenkt 12 joden met struikelstenen

Onder grote belangstelling zijn vanmiddag op 5 locaties voor woningen in de Kerkstraat in Muntendam 12 struikelstenen geplaatst. Zo worden 12 Muntendammer joden herdacht die in de Tweede Wereldoorlog door de naziterreur zijn omgebracht. Stichting Archief Muntendam is initiatiefnemer van dit project. Gunter Demnig uit Köln legde de stenen.

De struikelstenen zijn gelegd voor de woningen van Kerkstraat 6, 77, 79 en 105 en voor De Tibbe. Op elke plek werd joods muziek gespeeld en droegen leerlingen van de drie basisscholen in het dorp gedichten voor. Els Valk sprak een joods gebed uit.

Het leggen van struikelstenen of stolpersteine blijft een indrukwekkend schouwspel. Jong en oud staan even stil bij wat zich heeft afgespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Onder de aanwezigen zijn ouderen die de oorlog bewust hebben meegemaakt. Sommigen moesten onderduiken voor de Duitsers. Ook familieleden zijn vaak aanwezig.

Voor de woning van Wietze de Vries (Kerkstraat 6) werden de eerste 3 stenen gelegd. "Ik heb direct ja gezegd, toen de vraag kwam of ik hieraan wilde meewerken. Dat doe je gewoon", zegt De Vries. Op zijn adres woonde de familie Broekema. "Die had een paardenslagerij." In de voortuin zijn oude fundamenten van deze slagerij gevonden. De Vries woont al weer circa 20 jaar op deze locatie.

Elimelech Eleazer Broekema (geboren 1868), Saartje Amalia Broekema (van 1904) en Marcus Broekema (van 1906) werden in 1943 gedeporteerd uit Westerbork. Saartje Amalia Broekema is op 30 april 1943 vermoord in Sobibor. Elimelech Eleazer Broekema en Marcus Broekema werden op 14 mei 1943 in dezelfde plaats vermoord. 

Op de locatie van De Tibbe woonde de familie Valk; Filippus (1879), Izak (1882), Rebekka (1885) en Roosje (1890). De 4 zijn in 1942 gedeporteerd uit Westerbork en op 23 november van datzelfde jaar vermoord in Auschwitz.

Even verderop, Kerkstraat 77, werd een struikelsteen gelegd voor Jacob Schrijver (1877). Hij is in 1942 gedeporteerd uit Westerbork en op 30 september 1942 vermoord in Auschwitz.

Een adres verder, Kerkstraat 79, woonden Rebekka (1873) en Jetta Levitus (1881). Ze zijn allebei in 1942 gedeporteerd uit Westerbork en op 23 november 1942 vermoord in Auschwitz.

Op de locatie van Kerkstraat 105 woonden Jacob Schrijver (1914) en Efina Schrijver-Stoppelman (1870). De eerste is in 1943 gedeporteerd uit Westerbork en op 21 mei 1943 vermoord in Sobibor. Jacob Schrijver werd in 1942 gedeporteerd uit Westerbork en op 30 september 1942 vermoord in Auschwitz.

Stichting Archief Muntendam heeft dit project zelf bekostigd. Ook kreeg ze hiervoor giften van derden. Er moest 2.500 euro op tafel gelegd worden. Ko Boddema, in 1984 een van de oprichters van deze stichting, is teleurgesteld dat de gemeente Menterwolde heeft geweigerd een subsidie te geven voor dit project.

Kunstenaar Gunter Demnig legde in 1996, toen nog illegaal, de eerste steen in Berlijn. Sinds 2000 is hij actief in Nederland. In 90 plaatsen in ons land liggen al stolpersteine. "In heel Europa liggen nu 46.000 stolpersteine, verdeeld over 17 landen", vertelt Demnig. "In Duitsland zijn ze gelegd in 943 plaatsen."

Demnig is sinds gisteren in ons land en reist later deze week, via België, terug naar zijn woonplaats Köln. Hij maakt een tournee. Gisteren was hij onder meer in Raalte en Zwolle. Vanochtend legde hij stenen in Bedum. Vanavond wordt de Duitser verwacht in Wolvega. Morgen is hij onder meer te gast in Oss, Rotterdam, Amsterdam, Beverwijk.